PWS-33 "Wyżeł"

 

Michał Szczepański

(PZL) PWS-33 „Wyżeł”

Powstanie konstrukcji.

W połowie lat 30-ych w związku z zamiarem wprowadzenia do eksploatacji w polskim lotnictwie wojskowym nowoczesnego samolotu dwusilnikowego jakim był PZL-38 „Wilk”, chociaż już wcześniej wprowadzono samolot bombowy PZL-37 „Łoś”, zaistniała pilna potrzeba zbudowania samolotu służącego do szkolenia pilotów na nowoczesne maszyny dwusilnikowe, a także do treningu nawigacyjnego, strzeleckiego oraz bombowego załóg. Wraz z rozpoczęciem projektowania „Wilka” Dowództwo Lotnictwa zdało sobie sprawę, że po ukończeniu szkolenia na samolocie dwupłatowym PWS-26 mimo, ze była to udana konstrukcja, pilot będzie miał problemy, gdy bezpośrednio z niego przesiądzie się na szybki samolot dwusilnikowy posiadający inne właściwości lotne niż dwupłat. Aby uzyskać cechy pilotażowe takie jak w „Wilku” przyjęto identyczny układ aerodynamiczny z podwójnym usterzeniem¹. Nowy projektowany samolot miał osiągnąć duża prędkość w locie poziomym jak i nurkowym, krótki start, a także miał być stosunkowo tani w produkcji jak i eksploatacji.

Samolot miał być tani w produkcji, więc musiał zostać zbudowany z niedrogiego materiału jakim było drewno, z którym w Polsce nie było trudności ze zdobyciem. Pod koniec 1936 roku wybrano wytwórnie, która miała produkować nowy samolot, a że miała to być konstrukcja drewniana wybór padł na Podlaską Wytwórnię Samolotów w Białej Podlaskie podporządkowanej PZL. Projekt wstępny samolotu opracował w PZL inż. Franciszek Misztal, natomiast projekt konstrukcyjny opracowali inż. Wacław Czerwiński i inż. Zygmunt Jabłoński, konsultując się inż. Misztalem². Na przełomie 1937/38 roku wykonano makietę samolotu, którą zaakceptowało Dowództwo Lotnictwa samolot otrzymał oznaczenie PWS-33 oraz nazwę „Wyżeł”. Przy projektowaniu „Wyżła” dużą uwagę zwrócono na małą prędkość lądowania i dobrej sterowności przy prędkości dochodzącej do minimalnej. Opisuje to inż. Lassota „ Do lądowania zastosowano klapy szczelinowe posiadające na swym wierzchu dodatkowe przylegające płaskie klapy (spoilery). Gdy klapy szczelinowe wychylały się do dołu, klapy dodatkowe otwierały się do góry około 35-40 stopni. Lotki były sprzężone z klapami do lądowania i też miały na sobie dodatkowe przylegające płasko klapy. Sprzężenie lotek z klapami do lądowania polegało na tym, że gdy klapy do lądowania otwierały się do dołu, lotki również wychylały się do dołu, lecz o kąt nieco mniejszy niż klapy do lądowania. Działanie klap przylegających na wierzchu do lotek polegało na tym, że gdy klapy główne ( do lądowania) były zamknięte, to klapy dodatkowe na lotkach przylegały do nich i były z nimi zblokowane, wykonując ruchy wraz z lotkami. Natomiast przy otwartych głównych klapach do lądowania następowało działanie mechanizmu sprzęgającego i obie lotki tez opuszczały się do dołu o pewien kąt, ale ich wierzchnie klapy wychylały się do góry o kąt nieco mniejszy od takichże klap wierzchnich nad klapami do lądowania i pozostawały nieruchome, zaś lotki mogły niezależnie wykonywać różnicowo swoje ruchy do dołu i do góry, od swego nowego położenia zerowego. Mechanizm sprzęgający, który osobiście projektowałem był wykonany z wysoko wytrzymałej stali i był bardzo zwarty, gdyż nie przekraczał wymiarów 6X6 cm.”³ Samolot również miał byc przystosowany do szkolenia bombardowania z lotu nurkowego, dlatego tez jego kadłub otrzymał doskonale opracowany kształt redukujący opór aerodynamiczny.

Wiosna 1938 roku w Podlaskiej Wytwórni samolotów przystąpiono do budowy prototypu. Podczas budowy wystąpiły problemy z okuciami mocowania płata do kadłuba, które nie pasowały do siebie. Dopiero gdy znaleziono pomyłkę poprawiono obliczenia, budowa przebiegała już bez przeszkód. W lecie 1938 roku pierwszy prototyp oznaczony jako PWS-33/I przeszedł próby statyczne. Natomiast na przełomie sierpnia i września 1938 roku prototyp został oblatany przez pilota Stanisława Szubka. Lot pierwszego, że założenia co do właściwości lotnych samolotu były trafnie dobrane przez konstruktora. Jeszcze w listopadzie 1938 roku PWS-33 /I „Wyżeł” wraz z PZL-37 „Łoś”, PZL-38 „Wilk”, PZL-46 „Sum” i LWS-3 „Mewa” został wytypowany do wystawienia na Salonie Lotniczym w Paryżu odbywającym się od 25 listopada do 11 grudnia 1938 roku⁴. „Wyżeł” podobnie jak inne polskie samoloty wzbudził duże zainteresowanie w Paryżu.

Drugi prototyp „Wyżła” PWS-33/II został oblatany w styczniu 1939 roku, również przez Stanisława Szubka. W lutym 1939 roku prototyp przekazano do Instytutu Technicznego Lotnictwa w Warszawie w celu przeprowadzenia prób homologacyjnych. Natomiast latem 1939 roku prototyp został skierowany na próby eksploatacyjne do Dywizjonu Doświadczalnego ITL. Pod koniec 1938 roku przygotowano dokumentację produkcyjną „Wyżła”.

Problemy z prototypami PZL-38 „Wilk” spowodowały, że ostatecznie nie wszedł do produkcji seryjnej, taka sytuacja mogła spowodować, że i program produkcyjny „Wyżła” mógł zostać zarzucony, lecz w tym samym czasie wystąpiły problemy z przeszkoleniem personelu latającego na samolot „Łoś”, w takim wypadku postanowiono wykorzystać „Wyżła” do tego zadania, gdyż posiadał taki sam układ aerodynamiczny. Gen. Rayski będący Dowódcą Lotnictwa określił produkcję „Wyżła” na 130 samolotów. Gdy w marcu 1939 roku po rezygnacji gen. Rayskiego, zwierzchnikiem lotnictwa został gen. Józef Zając, który wstrzymał produkcję samolot zamówionych jeszcze przez gen. Rayskiego. W PWS zwolniono zwolniono pracowników, a produkcja w wytwórni stanęła, grożąc jej bankructwem. Dopiero w czerwcu 1939 roku wznowiono zamówienie „Wyżła” obejmujące 25 samolotów, z terminem dostawy na początek 1940 roku.

We wrześniu 1939 roku wytwórnia PWS została kilkakrotnie zbombardowana, zniszczenia zakładu sięgały 70%. Podczas jednego z niemieckich nalotów w hangarze wytwórni został zniszczony pierwszy prototyp „Wyżła”, natomiast drugi przebywał na próbach w ITL w Warszawie, gdzie uszkodzony został zdobyty przez Niemców. Losy drugiego prototypu nie są znane.

Rozwiązania konstrukcyjne zastosowane w PWS-33 „Wyżeł”.

Koła podwozia głównego „Wyżła” były chowane w gondoli silnikowej, z tym, że ich połowa wystawała ponad nią. Takie rozwiązanie umożliwiało w przypadku awaryjnego lądowania samolotu toczenie się go na schowanych kołach. W samolotach budowanych seryjnie zamierzano zastosować lądowania ze schowanym podwoziem, miało to uchronić śmigła przed zniszczeniem. Mechanizm miał włączać się samoczynnie po wyłączeniu silnika, ale tylko w przypadku gdy podwozie zostało schowane.

Malowanie.

Powierzchnie górne i boczne samolotu zostały pomalowane na kolor khaki, a powierzchnie dolne pomalowane zostały farba o barwie jasnoniebieskiej. Elementy wzmocnienia kabiny posiadały barwę duralu. Natomiast śmigła pomalowane zostały na czarno, taką sama barwę miał chodnik na lewym skrzydle. Samolot nie posiadał szachownic. W takim układzie kolorystycznym pierwszy prototyp „Wyżła” został Wystawiony na Salonie Lotniczym w Paryżu. Drugi prototyp w czasie przeprowadzania prób w ITL w Warszawie stery kierunku miał pomalowane na biało, a także otrzymał szachownice, reszta barw była taka sama jak w przypadku pierwszego prototypu.

Konstrukcja.

Kadłub drewniany, półskorupowy kryty brzozowa sklejką, nos i zakończenie ogona wykonane z blachy duralowej. Kabina kryta z osłonami ze szkieletem z rur, między kabinami wręga kapotażowa. Instalacja elektryczna zasilana z prądnicy o mocy 300W napędzanej przez silnik i z akumulatora. Zbiornik paliwa o pojemności 250 litrów.

Podwozie dwukołowe, dwugoleniowe, chowane pneumatycznie, koła niskociśnieniowe Dunlop.

Płat trapezowy z eliptycznymi końcówkami, drewniany, półskorupowy, dwudźwigarowy. Na krawędziach natarcia automatyczne sloty. Sloty samoczynnie blokowane przez zamknięcie klap. Klapy uruchamiane automatycznie. Klapy i lotki krokodylowe z górnymi klapami drewnianymi wychylane w górę i w dół oraz dolnymi klapami z duralu w locie nurkowym spełniały role hamulców aerodynamicznych.

Uzbrojenie: 1 k.m. 7.9 mm i 25 kg bomb.

Napęd: 2 silniki rzędowe, 4 cylindrowe, PZInż. „Major 4B” o mocy 96 kW (130 KM) każdy.

Dane techniczne:

Rozpiętość	9,26 m	Prędkość przelot.	260 km/h
Długość	6,93 m	Prędkość min.	100 km/h
Wysokość	2,56 m	Wznoszenie	4,5 m/s
Pow. nośna	12,70 m kw.	Pułap	4500 m
Masa własna	950 kg	Zasięg	1160 km
Masa użyt.	460 kg	Rozbieg	160 m
Masa całk.	1410 kg	Zuż. Paliwa	56 l/h
Prędkość maks.	315 km/h

Bibliografia.

Andrzej Glass „PWS-33 Wyżeł” wyd. Militaria 1995.

Andrzej Glass „Samoloty PZL 1928-1978” wyd. WKiŁ 1980.

Tadeusz Sołtyk „Polska myśl techniczna w lotnictwie 1919-1939 i 1945-1965” wyd. WKiŁ 1983.

Tomasz J. Kowalski „Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918-1939” wyd. WKiŁ 1981.

1. A. Glass „PWS-33 Wyżeł” wyd. Militaria str.6