6 Pułk Lotnictwa Myśliwsko - bombowego w Pile

Michał „Szczepan” Szczepański

 

 

 

                                                                

 

6 Pułk Lotnictwa Myśliwsko – Bombowego w Pile.

 

 

 

 

 

W Pile znajduje się jedno z najstarszych lotnisk w Europie istniejące już od 1913 roku, dziś niestety już nieczynne. Z pilskim lotniskiem swoją historię związał 6 Pułk Lotnictwa Myśliwsko – Bombowego.

Historia pułku rozpoczęła się na terenie ZSRR w miejscowości Biełyj Kołodiec nieopodal Wołczańska, gdzie 12 pażdziernika 1944 roku na bazie 658 siedleckiego pułku lotnictwa szturmowego zostaje utworzony 6 pułk lotnictwa szturmowego, organizacyjnie wchodzący w skład 2 Dywizji Lotnictwa Szturmowego. Pierwszym dowódcą pułku został Edward Wiik z pochodzenia estończyk. Od pażdziernika 1944 roku do stycznia 1945 roku pułk uzupełnia swoje stany personalne absolwentami szkół lotniczych, a także przechodzi intensywne szkolenie na samolotach szturmowych UiŁ–2, IŁ–2m3. Okres ten obrazuje w swoich wspomnieniach absolwent Szkoły Lotniczej w Greczówce, ówczesny kpr. Bolesław Chmurzyński „ W pierwszych dniach pażdziernika 1944 roku powiadomiono, że przyjadą do szkoły oficerowie polscy (piloci) celem zabrania nas, po zdanych egzaminach, do polskich pułków szturmowych. Jedna grupa przygotowywała się do wyjazdu do Polski, gdzie trafiła do Zadybia Starego (3 pułk lotnictwa szturmowego), a pozostałe trzy grupy (...) przygotowywały się do wyjazdu do Charkowa (...). Do Charkowa przyjechaliśmy pod koniec pażdziernika, stąd zostaliśmy skierowani do Wołczańska (...).

W sztabie Dywizji w Wołczańsku grupy nasze rozdzielili do jednostek. W ten sposób skierowany zostałem do Białego Kołodca, gdzie rozlokowany był 6 pułk lotnictwa szturmowego (...).

Po przybyciu do jednostki jeszcze tego samego dnia zostaliśmy przydzieleni do załóg. Z wyjątkiem dowódców eskadr i kluczy wszyscy piloci byli młodymi lotnikami. Jeśli chodzi o ich nalot, to był bardzo mały, przeszli oni tylko jednoroczny kurs pilotażu. Dowódcy zaś eskadr i kluczy byli pilotami frontowymi i brali udział w lotach bojowych. Np. porucznik Fursow 120 razy latał na zadanie bojowe.

Struktura organizacyjna pułku przedstawiała się następująco, trzy eskadry, w każdej dwa klucze po 4 samoloty. Ogółem w pułku było 33 samoloty, z tego 27 samolotów bojowych Ił-2, 3 samoloty szkolno-treningowe UIł-2 oraz 3 samoloty Po-2.

W Białym Kołodcu byliśmy do stycznia 1945 roku. W pułku bojowym szkolenie odbywało się inaczej niż w szkole. Przede wszystkim więcej uwagi poświęcano na szkolenie praktyczne niż na teorię... W czasie trzymiesięcznego szkolenia mieliśmy bardzo dużo lotów ćwiczebnych. Program lotów obejmował: loty po kręgu na krótkich trasach parami i kluczami, na krętych trasach parami i kluczami z lądowaniem na innych lotniskach, loty na dłuższych trasach eskadrami i pułkiem wraz z lądowaniem na lotnisku zapasowym, ponadto loty na bombardowanie i strzelanie. Szkolenie naziemne obejmowało: znajomość samolotów własnych, sojuszniczych ( USA i angielskich) i nieprzyjacielskich, topografię, strzelanie, musztrę, zajęcia polityczne, wychowanie fizyczne i spadochroniarstwo.

W czasie gdy przechodziliśmy szkolenie praktyczne, w rejonie Charkowa zapanowała ostra zima. W wielu wypadkach loty odbywaliśmy w maskach ochronnych. Pomimo posiadania ciepłej odzieży (swetry, kombinezony futrzane itd.) odczuwaliśmy skutki ostrych i mrożnych wiatrów. Lotnisko w Białym Kołodcu nie posiadało bowiem hangarów, znajdowało się tam zaledwie kilka ziemianek i schronów przeciwlotniczych. Najgorzej było, gdy spadły śniegi i nocne zawieje całkowicie przykryły nasze samoloty. Wtedy przed każdym lotem trzeba było najpierw usunąć zwały śniegu, oczyścić stoiska i samoloty, co nie było, ani proste, ani łatwe. Sytuacje takie zdarzały się niestety często.

Mimo ciężkich warunków szkoleniowych czas nam biegł dość szybko. Wyżywienie mieliśmy dobre. W pułku zorganizowaliśmy zespół artystyczny. Nawiązaliśmy kontakty z ludnością Białego Kołodca oraz rodzinami polskimi, których było bardzo dużo w tej miejscowości (...)[1]. W dniach od 9 pażdziernika 1944 roku do 12 kwietnia 1945 roku pułk zostaje przebazowany na ziemie polskie, na lotnisko Ujazd nieopodal Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie odbyła się pierwsza uroczysta przysięga wojskowa. W kwietniu 1945 roku na stanie pułku znajdowało się 30 samolotów IŁ-2, UiŁ-2 i Po-2.

23 kwietnia pułk zostaje ponownie przebazowany na lotnisko Kruszwin, z którego wykonano  25 kwietnia 1945 roku pierwsze zadanie bojowe w ramach operacji berlińskiej. Klucze samolotów IŁ-2 pod dowództwem mjr. Kapustina, osłanianiały myśliwce Jak-7 z 9 pułku lotnictwa myśliwskiego. Zadaniem szturmowców było bombardowanie stacji kolejowej Bergsdorf. Straty niemieckie wyniosły: 7 zniszczonych wagonów kolejowych i 10 samochodów, natomiast niemieckiej artylerii przeciwlotniczej udało się uszkodzić jednego Iła[2]. 27 kwietnia 1945 roku następuje kolejne przebazowanie tym razem na lotnisko Barnówko, a póżniej na lotnisko Grunsthal.

W okresie od 27 do 30 kwietnia 1945 roku załogi 6 pułku wykonują 26 lotów bojowych niszcząc: 10 czołgów, 30 samochodów oraz 10 przyczep. 1 maja 1945 roku załogi pułku podczas wykonywania zadań bojowych w okolicach miejscowości Lentzke i Fehrbellin zniszczyły 4 czołgi, 50 samochodów i składy amunicji nieprzyjaciela. Działania bojowe w II wojnie światowej pułk zakończył 3 maja 1945 roku.

Ogólny bilans bojowy 6 pułku lotnictwa szturmowego wyglądał następująco: 134 loty bojowe podczas, których zniszczono 14 czołgów, 135 samochodów, 40 przyczep, 19 wagonów, 15 dział artyleryjskich, 23 działa przeciwlotnicze, 60 wozów konnych, a także 6 składów amunicyjnych  oraz   składy materiałów pędnych nie ponosząc przy tym strat własnych. Pułk powraca do Polski 10 maja 1945 roku przebazowując się na lotnisko Ujazd, a pożniej Glinnik. W latach 1945-47 dochodzi do zmian organizacyjnych w polskim lotnictwie, ma to związek z przejściem całej armii na organizację pokojową. W 1947 roku zmiany dotyczą także 6 szturmowego pułku lotniczego, bo tak brzmi jego nowa nazwa. Wprowadzona zostaje nowa struktura organizacyjna, pułki szturmowe mają teraz składać się z 4 eskadr, nie jak dotychczas z trzech, a etat pułku lotnictwa szturmowego powinien wynosić  60 pilotów i 52 strzelców, natomiast sprzęt stanowić miał 60 samolotów szturmowych IŁ-2, szkolno-treningowych UiŁ-2 i Po-2. Rozformowaniu ulega 2 Brandenburskiej Dywizji Lotnictwa Szturmowego, pułk podlega pod 2 Pomorską Dywizję Lotnictwa Szturmowego. W tym samym roku dochodzi do zmiany dowódcy pułku, ppłk. Wiik zostaje zastąpiony przez mjr. pil. Jana Raczkowskiego (pożniejszy dowódca Lotnictwa Operacyjnego w stopniu gen. bryg.). W lipcu 1947 roku pułk zmienia miejsce stacjonowania tym razem na lotnisko Wrocław-Strachowice[3].

W okresie od maja do lipca 1947 roku klucz samolotów 6 plsz wspierał działania Grupy Operacyjnej „Wisła”. Kluczem samolotów IŁ-2 dowodził por. pil. Kazimierz Czubkowski. Samoloty operowały z lotniska Jesionka nieopodal Rzeszowa. Za udział w akcji dowódca Grupy Operacyjnej „Wisła” gen. Stefan Mossor odznaczył Krzyżem Walecznych por. Sergiusza Burowa.

W 1948 roku dochodzi do rozformowania 2 Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Szturmowego, pułk podlega bezpośrednio Dowództwu Wojsk Lotniczych. W rok pożniej wyeksploatowane samoloty IŁ-2 pamiętające jeszcze czasy II wojny światowej zostają zastąpione przez nowocześniejsze samoloty szturmowe Ił-10. 1 września 1950 roku pułk powraca do swojej pierwotnej nazwy 6 Pułk Lotnictwa Szturmowego. W pażdzierniku 1952 roku pułk zostaje przebazowany z Wrocławia do Piły, zostając włączonym do 16 Dywizji Lotnictwa Szturmowego, jako pierwszy na pilskim lotnisku lądował por. Hirle na samolocie Ił-10..

Pierwsza połowa lat pięćdziesiątych to gwałtowna rozbudowa jednostek lotnictwa polskiego spowodowany postępem technicznym. W skład wyposażenia lotnictwa wojskowego wchodzą samoloty z napędem odrzutowym produkcji radzieckiej, a pożniej na licencji WSK Mielec (Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego) MiG-15/15bis, Lim-1 i Lim-2[4]. Od 1955 roku samoloty te trafiają do pilskiego pułku zastępując Iły-10 z napędem tłokowym. Wymiana sprzętu zostaje zakończona w 1957 roku, kiedy to pułk jest całkowicie wyposażony w samoloty odrzutowe. Samoloty z napędem odrzutowym powodują zmiany w użyciu operacyjnym, gdyż zmieniono profil z lotnictwa szturmowego na lotnictwo myśliwsko-szturmowe. Zmiana profilu powoduje także zmiany organizacyjne i tak więc od 1957 roku 16 Dywizja Lotnictwa Szturmowego funkcjonuje jako 16 Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego. Od 2 grudnia 1960 roku następuje systematyczna wymiana sprzętu. Lim-1 i Lim-2 zostają zastąpione samolotami Lim-5M, póżniej przez Lim-6bis. Nowy sprzęt powodował, że do szkolenia wprowadzono nowe elementy m.in. przebazowania pułków, eksperymentalne lądowania na lotniskach gruntowych. O ćwiczeniach „Jesienne niebo” przeprowadzonych w 1966 roku opowiada płk. pil. Jan Głodek ówczesny dowódca 6 pułku lotnictwa myśliwsko-szturmowego: „W ramach ćwiczeń mieliśmy przebazować się eskadrą na lotnisko zapasowe niedaleko Zgorzelca. Któryś z batalionów budowy lotnisk naprędce ściągnął na miejsce ogromną ilość sprzętu. Z wybranego pola, po usunięciu darni, w ciągu doby wybudowano specjalnie dla nas eksperymentalną płaszczyznę do lądowania. Pamiętam, że miałem duże problemy ze znalezieniem tego lotniska, które z powietrza było praktycznie niewidoczne, zaś jedyną radiostacje prowadzącą ustawiono bezpośrednio na lotnisku, a nie na przedłużeniu pasa, co również utrudniało zajście do lądowania. Z lądowaniem nie miałem praktycznie żadnych kłopotów. Spokojnie skołowałem na bok i po kilkudziesięciu minutach osobiście kierowałem lądowaniem moich pilotów. O ile lądowania przebiegały gładko, wkrótce okazało się, że część samolotów podczas skołowania z pasa ugrzęzło w miękkim gruncie i to tak głęboko, że zbiornikami podskrzydłowymi opierały się o podłoże. Do startu byliśmy już odpowiednio przygotowani - miał on być obserwowany przez grupę prominentów z kierownictwa partii, dowództwa Lotnictwa Operacyjnego i wyższych oficerów Układu Warszawskiego. Nasze Limy startowały na dopalaniu, z pustymi zbiornikami podwieszanymi, podnosząc przy tym potężne ilości kurzu Pamiętam, że lądowaliśmy potem w Powidzu, gdyż niespodziewanie nad Polską przeszła fala burz. Takich niespodziewanych jak my gości wylądowało tak wielu, że mieliśmy problemy ze znalezieniem stanowisk postojowych dla naszych Limów”[5].

Od 1967 roku pułk ponownie znajduje się w składzie 2 Brandenburskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego. Szkolenia lotnicze nie oznaczały wykonywania tylko zadań bojowych, samoloty z pilskiego pułku miały wziąć udział w defiladzie powietrznej z okazji 25-lecia Polski Ludowej, jaka miała się odbyć na warszawskim lotniskiem Babice 22 lipca 1969 roku. 54 samoloty z 51 pułku lotnictwa myśliwsko-szturmowego w Pile i 53 plmsz z Mirosławca utworzyło pojedyńcze miecze „grunwaldzkie”. Zgrywanie załóg tworzących miecze rozpoczęło się 3 miesiące wcześniej w Mirosławcu i Pile. Na trzy tygodnie przed defiladą oba pułki przebazowano do Sochaczewa (60 samolotów), by piloci trenowali. Niestety parada nie odbyła się z powodu złych warunków atmosferycznych panujących nad Warszawą.

Kolejna zmiana organizacyjna wchodzi w życie 23 listopada 1982 roku, jednostka zostaje przemianowana na 6 pułk lotnictwa myśliwsko-bombowego. W końcu lat 70-tych pojawiła się pilna potrzeba wymiany samolotów uderzeniowych w polskim lotnictwie, gdyż samoloty Lim-6 nie spełniały już warunków współczesnego pola walki. Wybór pada na samolot Su-22M4 o zmiennej geometrii skrzydeł. Jako pierwszy do przezbrojenia wskazano 6 plm-b. W 1982 roku rozpoczynają się prace modernizacyjne na pilskim lotnisku, gdyż Su-22 potrzebowały odpowiednio przygotowaną infrastrukturę. W tym celu wyremontowano i powiększono pasy, drogi kołowania i Centralną Płaszczyznę Postojową Samolotów (CPPS), a także wybudowano nowe strefy rozśrodkowania ze schronohangarami, składy MPS i zaplecze dla urządzeń radiotechnicznych.

W 1984 roku rozpoczęto kompletowanie grupy pilotów i techników przewidzianych do przeszkolenia na samoloty Su-22. W kwietniu 1984 roku grupę wysłano do Krasnodaru.

W Krasnodarze przystąpiono do szkolenia teoretycznego i praktycznego. Po zakończonym szkoleniu grupa w lipcu 1984 roku powróciła do Polski. Lotnisko w Powidzu zostało przygotowane do przyjęcia nowych samolotów. Z ZSRR przybyła grupa fabryczna kierowana przez Aleksandra Kaczegarowa. Za odbiór samolotów był odpowiedzialny kpt. Andrzej Rujner otrzymując pozwolenie od Ministra Handlu Zagranicznego[6]. Pierwsza partia samolotów została dostarczona w okresie od sierpnia do pażdziernika. 6 plm-b czekając na dostawę Su-22 wykonywał loty na Lim-6 do 30 kwietnia 1984 roku, które przekazano do 45 lotniczego pułku szkolno-bojowego w Babimoście. 13 listopada 1984 roku rozpoczęto przebazowanie 11 samolotów Su-22 do Piły. Jako pierwszy na macierzystym lotnisku lądował mjr. pil. Bogdan Likus na samolocie o numerze 3005. Po przyjęciu przez ekipę pułku wszystkich samolotów 23 serii produkcyjnej, grupa techników także powróciła do Piły, gdzie proces odbioru trwał nadal. Zakończył się w połowie 1985 roku, kiedy to skompletowano samoloty dla całego pułku. Łącznie 6 pułk lotnictwa myśliwsko-bombowego otrzymał 40 samolotów jednomiejscowych Su-22M4 i dwumiejscowych Su-22UM3k rozdzielony pomiędzy trzy eskadry (nazwa Su-22 pochodzi od nazwiska konstruktora Pawła Osipowicza Suchoja, natomiast kolejne litery określają wersję samolotu np.: M-modificirowannyj, zmodernizowany, U-ucziobnyj, szkolny, K-kommierczeskij, przeznaczony na eksport). W 1985 roku pułk rozpoczął intensywne szkolenie nie tylko swojego personelu, ale także pilotów pochodzących z 40 plm-b w Świdwinie, wykonując loty na poligon, na małej wysokości i grupowe w szykach. W 1986 roku pułk osiąga gotowość operacyjną, a rok póżniej klucz samolotów Su-22 bierze udział w ćwiczeniach „Opal-87”. Samoloty Su-22 zwane „supertechniką” prezentowano kadrze 8 plm-b w Mirosławcu (ten pułk także czekał na wyposażenie w Su-22) i na pokazach w Rzeszowie, Dęblinie. Pilotem prezentującym samolot był ppłk. pil. Bogdan Likus, jedyny pilot latający na wszystkich samolotach Suchoja użytkowanych w Polsce (Su-7/20/22) .

Ostateczny proces przezbrajania zakończył się w 1990 roku, gdy pułk osiągnął zdolność operowania na nowym sprzęcie w każdych warunkach, a wszyscy piloci osiągnęli klasę I lub mistrzowską. Wprowadzenie do eksploatacji w 6 plm-b samolotów Su-22 stawiało wiele problemów: m.in. awaryjność awioniki spowodowana dużą wilgotnością w nowych schronohangarach, a także nadmierny hałas, gdyż pilskie lotnisko było położone w sąsiedztwie terenu miejskiego, aby temu zaradzić stworzono barierę przeciwhałasową.

W 1994 roku pułk obchodził 50-lecie powstania, dalej pozostając w składzie 2 Dywizji Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego. 6 plm-b był jednym z najlepszych jednostek lotniczych w kraju o czym świadczą wyróżnienia nadawane przez Ministra Obrony Narodowej w latach 1988-1991, a w 1993 roku pułk zdobył puchar Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej za wykonywanie bezpiecznego szkolenia[7]. Pułk brał udział w wielu pokazach lotniczych m.in. Air Schow Poznań 1989, 1991, Dęblin 1995 i Bydgoszcz 1996. Jednostkę często odwiedzały wojskowe delegacje z zagranicy: Minister Obrony Austrii w 1988 roku, oficerowie holenderscy w ramach inspekcji Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) i w 1993 roku oficerowie lotnictwa kanadyjskiego. W 1997 roku podczas ćwiczeń polsko-amerykańskich „Orli Szpon” oddelegowano do 7 pułku lotnictwa bombowo-rozpoznawczego z Powidza kilka samolotów z pilskiego pułku.

W związku z reorganizacją Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej dochodzi do redukcji liczby jednostek lotniczych, zostaje podjęta decyzja o rozformowaniu pilskiej jednostki, ostatnie loty pułk wykonywał do końca 1997 roku, a do marca 1998 roku samoloty Su-22 przekazano do 7 pułku lotnictwa bombowo-rozpoznawczego w Powidzu, 8 pułku lotnictwa myśliwsko-bombowego w Mirosławcu i 40 plm-b w Świdwinie. Ostatecznie 6 plm-b przestał istnieć z dniem 31 grudnia 1998 roku. Kontynuatorką tradycji pilskiego pułku jest dzisiaj 6 eskadra lotnictwa taktycznego z Powidza, która powstała 1 stycznia 2000 roku.

Godłem eskadr 6 pułku był uskrzydlony tygrysek trzymający w łapie szachownice. Autorami godła byli chorążowie Sławomir Wolsztyniak i Wojciech Osiński, które zapożyczono od American Volunteer Group walczącej na terenie Chin podczas II wojny światowej nazywanej latającymi tygrysami. Pierwszy tygrysek pojawił się na samolocie Su-22M4 o nr. bocznym 3005 ( samolot ten jest szczególny dla historii pilskiej jednostki, gdyż jako pierwszy Su-22 wylądował na lotnisku w Pile 13 listopada 1984 roku, i opuścił je jako ostani po rozwiązaniu jednostki w 1998 roku) w 1990 roku. Tygrysek został zaakceptowany przez ówczesnego dowódcę 6 plmb ppłk. pil Zenona Smutniaka Poszczególne godła różniły się między sobą m.in. pręgami na ciele tygryska, układem szachownicy oraz kolorem skrzydełek, 1 eskadra posiadała różowy kolor skrzydełek, natomiast 3 eskadra niebieskie skrzydełka, zdarzało się, że niektóre tygryski posiadały białe skrzydełka spowodowane było tym, że technikom zabrakło różowej farby i malowano je białą farbą. Na samolocie Su-22M4 o numerze bocznym pojawiło się godło pułkowe autorstwa chor. Wolsztyniaka przedstawiające stylizowaną cyfrę 6 zwieńczoną sylwetką samolotu Su-22, na tle której widniał orzeł z rozpostartymi skrzydłami trzymający w szponach cyfrę 3 ( na samolocie tym latał ówczesny dowódca ppłk. pil Zenon Smutniak)[8].

 

 Dowódcy 6 Pułku lotnictwa myśliwsko – bombowego:

·       1944-47 ppłk Edward Wiik;

·        1947-49 mjr Jan Raczkowski;

·       1949-51 ppłk Wiktor Parszykow;

·       1951-57 mjr Aleksander Dufain;

·       1957-57 mjr Stanisław Badyno;

·       1957-59 mjr Stanisław Łazarz;

·       1959-62 mjr Ryszard Darski;

·       1962-72 płk Jan Głodek;

·       1972-76 ppłk Leopold Szorgut;

·       1976-78 ppłk Edward Hyra;

·       1978-84 ppłk Zenon Kułaga;

·       1984-86 ppłk Stanisław Czarnecki;

·       1986-1988 ppłk Janusz Konieczny;

·       1988-91 ppłk Zenon Smutniak;

·       1991-94 ppłk Wacław Maćko;

·       1994-do czasu rozformowania płk Stanisław Galiński

Bibliografia

Izydor Koliński „Ludowe Lotnictwo Polskie 1943-45 wyd. MON 1966

Aeroplan 2/2000

Aeroplan 5/6 2002

Aeroplan 5/6 2003

http://www.plmb.fora.pl/

http://www.6plmb.pila.pl/

http://www.foxbat.ru/maks/su22_poland/su22_poland_03.htm

http://www.suchoj.com

http://www.boris.elknet.pl/av_hist/

 

 

 

 

[1]Izydor Koliński „Ludowe Lotnictwo Polskie 1943-45” wyd.MON 1966 r.

[2]D. Sałata, K. Sałata „Pilskie tygrysy” w: Aeroplan nr 2/2000 r. str.15

[3]D. Sałata, K. Sałata „Pilskie tygrysy”  op. cit. str. 16

[4]Nazwa Lim pochodzi od nazwy licencyjny myśliwiec.

[5]M. Bogdański „Limy w wojsku” w: Aeroplan nr 5/6/2003 r. str.27

[6]D. Sałata, K. Sałata, A. Wrona „Su-22 w Polsce” w: Aeroplan nr 5/6/2002 r. str. 5

[7]D. Sałata, K. Sałata „Pilskie tygrysy” op. cit. str. 17

[8]D. Sałata, K. Sałata, A. Wrona „Malowanie polskich Su-22” Aeroplan nr 5/6/2002 r.str. 40