Samolot szkolny Morane Saulnier MS-30E1 Nowość

Michał "Szczepan" Szczepański.

Morane Saulnier MS - 30E1

Morane Saulnier MS-30E1 w polskich barwach.

Powstanie

Wytwórnia Aeroplanes Morane – Saulnier została założona w 1913 roku przez Leona Morane. Maszyny Morane – Saulnier w tamtym czasie wyróżniały się układem konstrukcyjnym w jakim zostały zbudowane, a mianowicie zaprojektowano je jako górnopłaty tzw „parasol”. W pierwszej połowie 1917 roku powstał samolot myśliwski M.S-A1, który produkowano w trzech wersjach M.S-27C1, M.S-29C1 (Chasse - myśliwski) i M.S-30E1 (Ecole – szkolny). Maszyny M.S-27C1 i M.S-29C1 były samolotami myśliwskimi, natomiast M.S-30E1 był samolotem przeznaczonym do zadań szkoleniowych pozbawionym uzbrojenia. W styczniu 1918 roku Escadrile 156 została całkowicie uzbrojona w maszyny M.S-27C1/29C1 w celu uzyskania doświadczeń bojowych na tym typie samolotu, lecz w niedługim czasie pięćdziesiąt jeden egzemplarzy zostało zakupionych przez Amerykańskie Siły Ekspedycyjne w Europie. Amerykanie francuskie samoloty wykorzystywali głównie jako maszyny ćwiczebne dla swoich pilotów myśliwskich. Ogółem wyprodukowano 1200 egzemplarzy M.S -27.29/30. Użytkownikami M.S-30E1 oprócz Polski, Francji byli także: armia amerykańska 51 sztuk, Belgia 3 sztuki i pojedyncze egzemplarze znajdowały się także w Rosji, Szwajcarii i Japonii.

MS-30E1 nr 2077 "6" w Wyższej Szkole Pilotów w Ławicy. Przed samolotem kpr. pchor. pil. Janusz Meissner.

W Polsce

Polscy lotnicy po raz pierwszy spotkali się z samolotami M.S-30E1 w lecie 1918 roku we francuskiej szkole pilotów w Pau i Biscarosse. Polscy piloci w Pau i Biscarosse szkoleni byli w związku z powstaniem projektu rozwoju polskiego lotnictwa dla Armii Polskiej we Francji. Pierwsze pięć egzemplarzy przybyło do Polski wraz z Francuską Szkołą Pilotów, w niedługim czasie postanowiono zakupić 16 sztuk M.S-30E1. Ogółem w polskim lotnictwie wojskowym używano 21 samolotów M.S-30E1. Morany używano głównie do zadań szkoleniowych. Pierwsze dwie maszyny przekazano do Wyższej Szkoły Pilotów na poznańskiej Ławicy. W późniejszym czasie 16 maszyn M.S-30E1 używano w Wyższej Szkole Pilotów w Grudziądzu, ponadto 3 maszyny wykorzystywano również do treningu instruktorów i kadry w Szkole Lotniczej w Bydgoszczy ( min jeden samolot z mocniejszym silnikiem Clerget nr 2073). Oczywiście występowały rotacje sprzętu w jednostkach lotniczych w wyniku, których samoloty M.S-30E1 znajdowały się także w Szkołach Lotniczych w Warszawie i Dęblinie.

Opinie dotyczące własności M.S-30E1 pilotów, którzy wykonywali loty nie byłe jednoznaczne maszyna uznawana była za trudną podczas startów, gdyż samolot miał tendencję do ściągania w lewo, aby temu przeciwdziałać należało zdecydowanym ruchem zareagować sterem kierunku. Maszyna posiadała prędkość zbliżona do ówczesnych samolotów myśliwskich ponadto M.S-30E1 był tolerancyjny na błędy popełniane przez uczniów. Złą opinie o tym samolocie miał także personel naziemny, a szczególnie mechanicy, którym problem sprawiały psujące się silniki Le Rhone. Natomiast konstrukcja samolotu była bardzo wytrzymała. M.S-30E1 był bardzo bezpiecznym, jedyny wypadek śmiertelny wydarzył się 12 sierpnia 1921 roku na poznańskiej Ławicy. Ostatnie egzemplarze pozostawały w służbie do 1925 roku ( niektóre źródła podają, że do 1934 roku), kiedy to do Polski zaczęły napływać dostawy zakupionych we Francji nowocześniejsze Morane Saulnier M.S-35EP2. Tempo szkolenia pilotów wymusiło wprowadzenie w szkołach lotniczych samolotów, na których młody pilot mógłby uczyć się kołowania po lotnisku, do tego celu przebudowywano M.S-30E1 najczęściej w jednostkach, a także w wytwórni Morane – Saulnier. Maszynę taką oznaczono jako M.S-12 R2 (dwumiejscowa), która różniła się od M.S-30E1 tym, że zastosowano w niej silnik Anzani o mocy 45 KM, podczas gdy w maszynach „latających” silniki o mocy do 120KM. Ponadto maszyna taka posiadała mniejszą powierzchnie nośną. Morany używane do szkolenia naziemnego nazywano potocznie „Roulerami” (toczący się). Zbudowano również wersję jednomiejscową roulera oznaczoną jako M.S16R1. Do Polski sprowadzono 5 egzemplarzy M.S16R1 w ramach Francuskiej Szkoły Pilotów. Ostanie roulery zostały skasowane w 1922 roku.

Samolot MS-30E1 jako przykład malowania posiadajacy jednocześnie oznakowania francuskie i polskie.
Malowanie

Według dostępnych materiałów ikonograficznych samoloty M.S-30E1 malowano w następujący sposób:

Samolot w naturalnej barwie płótna cellonowanego, pokrywano czasem farbą o barwie żółtej z domieszka proszku aluminiowego elementy metalowe np.: Osłony silnika pozostawiano w barwie naturalnej.
Samolot całkowicie pomalowany farbą o barwie zielonej zbliżonej do oliwkowej.
Samolot, który górne i boczne powierzchnie miał pomalowane farbą o barwie zielonej, natomiast powierzchnie dolne na kolor błękitny.
Przynajmniej jeden samolot pomalowano w pięciokolorowym kamuflażu, który składał się z następujących barw -powierzchnie górne i boczne składające się z plam o barwie brązowej o odcieniu kasztanowym, ciemno zielonej, jasno zielonej, i czarnej, powierzchnie dolne pokryto farbą o odcieniu żółto-szarej tzw. Ecru. Oznaczenia producenta, napisy masowe i numery taktyczne, miały barwę czarna, a w niektórych przypadkach barwę białą. Maszyny eksploatowane w ośrodkach lotniczych początkowo nosiły francuskie oznakowanie przynależności państwowej tj. Francuskie kokardy na dolnych i górnych powierzchniach płata i tricolore na stateczniku pionowym. Znane są również przypadki noszenia oznaczeń mieszanych np.: francuskie kokardy n płatach, a polskie szachownice na stateczniku pionowym i odwrotnie. W pózniejszym czasie maszyny posiadały już całkowite polskie oznaczenia tj. Szachownice na górnych i dolnych częściach płata i stateczniku pionowym.

KonstrukcjaJednomiejscowy górnopłat o konstrukcji drewnianej. Kadłub o malejącym ku tyłowi przekroju kołowym wykonany z drewnianych wręg i podłużnic, kratownica usztywniona wykrzyżowaniami z drutu. Usterzenie: Skrzydła o lekkim skosie i dźwigarach oraz zebrach drewnianych wykrzyżowanych wewnątrz drutem, pokryte płótnem. Płat wsparty na kadłubie układem zastrzałów. Statecznik pionowy w postaci ściętego trójkąta, ster kierunku posiadał kompensację rogową. Podwozie z osią dzielona, amortyzowane sznurami gumowymi, ponadto podwozie składało się z trzech wsporników, każdy w układzie litery V. Płoza ogonowa amortyzowana także przez sznur gumowy. Napęd: stosowano silnik rotacyjny 9-cylindrowy chłodzony powietrzem Le Rhone 9Jb o mocy 110KM lub 120 KM, albo silnik Clerget o mocy 130 KM. Uzbrojenie: karabin Vickers MS-27C1 *(jeden), MS-29C1 (dwa), MS-30E1 brak uzbrojenia.

Podstawowe dane

Rozpiętość: 8,8 m Długość 5,8m
Wysokość 2,68 m
Zasięg 380 km
Masa własna: 440 kg
Masa użyteczna 250 kg
Masa Całkowita 690 kg
Prędkość wznoszenia: 6,2 m/s
Pułap maksymalny: 5500 m
Powierzchnia nośna 13,7 m kw
Prędkość maks. 193Km/h

Źródła

K. Chołoniewski, W. Bączkowski Barwa w lotnictwie polskim. „Samoloty wojskowe obcych konstrukcji 1918-1939”
A. Morgała „Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924”.