Odznaka pilota wojskowego

 

Michał Szczepański

Odznaka Pilota Wojskowego „Gapa”.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku następuje organizowanie polskiego lotnictwa wraz z tym tworzy się tożsamość lotnicza Polaków, kształtowali ją ludzie, którzy służyli w lotnictwie państw zaborczych.

W drugiej połowie listopada 1918 roku rozpoczyna działalność Komisja Kwalifikacyjna Lotnicza powołana przez Ministra Spraw Wojskowych. Zadaniem Komisji stało się przeprowadzenie weryfikacji umiejętności pilotów polskich z byłych państw zaborczych, zgłaszających się do służby w Wojsku Polskim. W styczniu 1919 roku Komisja po zakończeniu swoich prac, ustaliła że większość polskich pilotów z byłych państw zaborczych zgłosiła się do odbycia służby w lotnictwie. Na podstawie wniosków Komisji Minister Spraw Wojsk. Potwierdził kwalifikacje weryfikowanych pilotów i nadał prawo noszenia odznak dla 60 lotników m.in. :

• majorowie : Jan Tarnawa -Malczewski; Jerzy Syrokomla-Syrokomski;

• kapitanowie : Tadeusz Grochowalski, Julian Słoniewski, Roman Florer, Camillo Perini;

• rotmistrzowie : Stanisław Jasiński, Piotr Niżewski, Aleksander Serednicki;

• porucznicy : Jerzy Borejsza, Artur Jurkiewicz, Eugeniusz Roland, Stefan Stec, Adolf Wiesiołowski;

• pporucznicy : Ludwik Idzikowski, Mieczysław Garsztka:

• sierżant-Jozef Cagasek.

Z braku polskich odznak specjalności lotniczych, piloci nosili (nieformalnie) odznaki otrzymane podczas służby w lotnictwie państw, z których się wywodzili. W lutym 1919 roku Ministerstwo Spraw Wojsk. zleciło profesorowi Akademii Sztuk Pięknych i jednemu z organizatorów Muzeum Wojska Polskiego Władysławowi Gruberskiemu wykonanie polskich odznak specjalności lotniczych¹.  Prof. Gruberski na wstępie prac przeanalizował kompozycje artystyczne odznak lotniczych noszonych przez polskich lotników. Prof. Gruberski zaczerpnął inspirację z austriackiej odznaki Feldpilota. Ostateczny kształt odznaki pilota został przyjęty rozkazem nr 24/19 z dnia 19 lutego 1919 roku, który został opublikowany w Dzienniku Rozkazów Ministra Spraw Wojsk. 4 marca 1919 roku poz. 783 określający wygląd, sposób noszenia i nadawania odznaki. Odznaka pilota wojskowego przedstawiała (przedstawia) orła wykonanego z oksydowanej stali z rozpiętymi skrzydłami o szerokości 64 mm trzymającego w dziobie wieniec laurowy. Do skrzydeł przymocowano dwa łańcuszki spięte razem u góry, na tylnej stronie wygrawerowano datę nadania i kolejny numer odznaki.

Na podstawie rozkazu nr 24/19 „Odznaka ma być przypinana po lewej stronie piersi, na wysokości pierwszego guzika, w odległości 2 cm od kołnierza”. Odznakę nadawał Naczelny Wódz (zasięgając opinii Dowódcy Lotnictwa) na podstawie dekretu W Dzienniku Rozporządzeń Ministra Spraw Wojsk. Aby otrzymać odznakę należało przejść przeszkolenie teoretyczne i praktyczne. Odznakę noszono tylko w czasie służby w lotnictwie, dożywotnio odznaka została nadawana w przypadku szczególnych zasług lub poniesieniu ciężkich ran w czasie służby. Już jesienią 1919 roku pierwsi lotnicy otrzymali prawo do dożywotniego noszenia odznaki pilota i obserwatora za wybitne zasługi dla polskiego lotnictwa byli to :

• gen. Gustaw Macewicz, kpt Stefan Bastyr, Kpt Donat Makijonek, por. Stefan Stec, por. Jerzy Borejsza, por. Franciszek Peter;

Austriacki rodowód polskiej odznaki pilota wojskowego spowodował, że nazywano ją potocznie „gapą”, miało to związek ze złośliwym określeniem godeł byłych państw zaborczych.  W czasie wojny polsko-bolszewickiej wydano rozkaz nr 17/20 z dnia 25 maja 1920 roku. Rozkaz ten zmieniał zasady nadawania tytułu pilota (również obserwatora) oraz odznaki odpowiadających im specjalnościom. Dodano nowe kryterium nadawania odznak, oprócz ukończenia Wojskowej Szkoły Lotniczej (polskiej lub zagranicznej), należało wykonać w czasie wojny 10 lotów bojowych, natomiast piloci nie mający formalnych uprawnień, a wykonali wymagane 10 lotów bojowych, mogli uzyskiwać odznaki po zdaniu egzaminu komisyjnego. Piloci, którzy ukończyli szkołę lotniczą i zostali zatrzymani w niej jako kadra instruktorska wymagane 10 lotów bojowych zastąpiono trzystoma „wzlotami z uczniem”.

Lotnictwo Polskie przechodzi na organizacje pokojową w 1921 roku, odchodzą z niego lotnicy polscy i zagraniczni m.in. piloci amerykańscy walczący podczas wojny polsko-bolszewickiej, którym nadaje się odznaki na dożywotnie noszenie, za wybitną służbę na podstawie rozkazu nr 19/22 z dnia 9 maja 1922 roku „ ...latając w armii polskiej w czasie wojny, położyli znaczne zasługi na froncie: ... w wykonywaniu swoich obowiązków ulegli ciężkim ranom: ... osiem lat pełnią służbę personelu latającego oraz ...pilotom i oberwatorom armii państw zaprzyjażnionych, za zasługi położone dla polskiego lotnictwa wojskowego”.

W marcu 1928 roku zgłoszono postulat przez starszą brać lotnicza, by odznaki pilota i obserwatora nadawane w czasie wojny różniły się od tych nadawanych w czasie pokoju. Powołana w 1928 roku Komisja Odznak Polowych przy Departamencie Aeronautyki MSWojsk. w skład, której wchodzili : płk Rayski, płk de Beaurain, płk Kossowski, mjr Turbiak, mjr Makowski, mjr Kalkus, mjr Friser, mjr Ziembiński, por. Piątkowy i por. Borowy. Komisja na podstawie dokumentów miała wskazać tych lotników, którzy zasługują na wyróżnienie polową odznaką pilota lub obserwatora i przedstawić imienne wnioski Naczelnemu Wodzowi o jej nadanie. Nowe odznaki uroczyście nadano 11 listopada 1928 roku. Odznaka polowa nie różniła się kształtem i wymiarami od zwykłych odznak, przy czym różnica polegała na kolorze wieńca trzymanego przez orła w dziobie w tym przypadku barwy zielonej. Zmiany w systemie nadawania odznak lotniczych i jak i nadaniu klas danej specjalności wprowadził rozkaz 13/33 opublikowany w Dzienniku Rozporządzeń MSWojsk. w dniu 22 grudnia 1933 roku. Na jego podstawie absolwent szkoły lotniczej otrzymywał tytuł pilota z trzecią klasą specjalności i nie miał prawa do noszenia odznaki. Klasę drugą otrzymywał po zdaniu egzaminów i dwuletniej służby w jednostce, wtedy otrzymywał prawo do noszenia odznaki, ale bez wieńca. Pierwszą klasę specjalności pilot otrzymywał po 5 latach służby w lotnictwie, mając prawo do noszenia odznaki z wieńcem. Zasady nadawania odznak z grudnia 1933 roku pozostawały w użyciu do wybuchu wojny.

Żródła.

Przegląd Sił Powietrznych 10/2006.

Gałązka Andrzej, Morawski Ryszard „Encyklopedia lotnictwa wojskowego -

Mundury lotnicze tom 9 Polska”. Wydawnictwo Bellona Warszawa 1995.

Z. Bielecki, S. Komornicki, W. Bigoszewska, A. Jońca „Wojsko Polskie 1939-45

Barwa i broń”. Wyd. Interpress Warszawa 1984.